LAWMORE x STGU

Otwieram własne studio, ale wciąż nie mam pomysłu na nazwę. Ostatnio jednak byłam w kinie na filmie, w którym bohaterka ma fikcyjne konto na Instagramie, którego nazwa jest świetna. Sprawdziłam w KRS i CEIDG i taka nazwa nie jest zarejestrowana. Czy w takim razie mogę ją wykorzystać? 

 

ODPOWIEDŹ

 

W przywołanej sytuacji nie należy ograniczać się jedynie do poszukiwań w wyszukiwarkach KRS czy CEIDG. Abstrahując od ww. pytania, pamiętajmy, że nie można zapominać, że oznaczenie przedsiębiorstwa może zostać zastrzeżona również jako znak towarowy, może również być sformułowaniem powszechnie używanym w obrocie. W tym ostatnim wypadku wykorzystanie danego oznaczenia może zostać uznane za podszywanie się pod dany podmiot, co stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, zaś w przypadku znaku towarowego – naruszeniem udzielonego prawa ochronnego. 

Zainspirowały mnie pewne ilustracje do książki dla dzieci. Mam świetny pomysł na to, by bazując na nich, stworzyć swoje i nadać im nowy sens w wydaniu dla dorosłych. Czy mogę posłużyć się tymi ilustracjami?

 

ODPOWIEDŹ

 

W tym przypadku najistotniejsze jest ustalenie, czy powstałe ilustracje będą opracowaniami, czyli utworami zależnymi, czy jednak będą utworami inspirowanymi. 

 

Warto wyjść od określenia, czym jest w ogóle utwór zależny. Mianowicie jest to „opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja”. Od razu ustalmy też sobie, że rozporządzanie i korzystanie z takiego utworu będą wymagało zezwolenia twórcy utworu pierwotnego, w tym wypadku twórcy pierwotnych ilustracji.  

 

Jednocześnie prawo autorskie mówi: „Za opracowanie (tj. za utwór zależny) nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.” Z kolei rozporządzanie i korzystanie z takiego utworu nie wymagają zgody twórcy pierwotnych ilustracji.

 

Dlatego też każdorazowo niezbędna będzie analiza pozwalająca na ustalenie czy mamy do czynienia z utworem zależnym czy utworem inspirowanym.

 

W orzecznictwie przykładowo wskazuje się, że: 

• Za zasadnicze kryterium odróżniające utwór inspirowany od utworu zależnego, będącego opracowaniem, przyjmuje się takie twórcze zmodyfikowanie elementów dzieła inspirującego, że o charakterze dzieła inspirowanego decydują już jego własne, indywidualne elementy, a nie elementy przejęte. 

• Z istoty plagiatu wynika, że dochodzi do niego wówczas, gdy następuje wykorzystanie elementów cudzego utworu w takim stopniu, iż brak jest twórczej działalności plagiatora i jego utwór nie nosi cech oryginalności.

 

Za stworzenie utworu inspirowanego uważa się również sytuację, kiedy zapożyczamy jedynie od kogoś styl, koncepcję czy pomysł na to, w jaki sposób wykonać ilustrację. Nie będzie również utworem zależnym wykonanie opracowania elementów będących w cudzej ilustracji, ale jednocześnie należących też do domeny publicznej np. postaci wielkiej małpy, tj. King Konga. 

 

Należy jednak mieć na uwadze, że w praktyce dokonywanie analizy w powyższym zakresie, tj. ustalanie granicy pomiędzy utworem zależnym a utworem inspirowanym, może wymagać wiedzy specjalistycznej, i to nie prawniczej, ale z zakresu sztuki i ilustracji. Każdorazowo warto zachować ostrożność, tak aby nie zostać oskarżonym o plagiat. 

Chciałbym stworzyć serię plakatów o naturze politycznej, które zawierałyby wypowiedzi różnych osób z Twittera. Oczywiście zasłoniłbym nicki, imiona i nazwiska (wiadomo, RODO). Czy muszę dodatkowo pisać do cytowanych i prosić ich o zgodę? Czy wpisy w mediach społecznościowych są chronione prawem autorskim?

ODPOWIEDŹ

Zgodnie z pytaniem, w pierwszej kolejności należy ocenić, czy dana wypowiedź będzie utworem w rozumieniu ustawy, a co za tym idzie czy podlega ochronie prawnoautorskiej. W tym celu każdorazowo oceniane będzie, czy dane zdanie lub zdania mają w ogóle twórczy, oryginalny i indywidualny charakter. W niektórych przypadkach dana wypowiedź może mieć charakter na tyle ogólny, że może być uznana tylko nośnikiem idei. Tak jak to było, w przypadku sporu pomiędzy Juliuszem Machulskim a RMF FM stwierdził, że tekst: „Ciemność. Widzę ciemność. Ciemność widzę” (pochodzący z filmu „Seksmisja”), nie jest objęty ochroną prawnoautorską. 

Jeżeli jednak daną wypowiedź możemy zakwalifikować już jako utwór, w dalszej kolejności należy odwołać się do tzw. prawa cytatu (art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych):

Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.

Jakie więc przesłanki należy zatem spełnić, żeby móc skorzystać z prawa cytatu? 

1. materia, na której pracujemy, musi stanowić utwór

2. nasz utwór, w którym wykorzystano określony cytat powinien tworzyć samoistną całość - to oznaczy w przywołanym przypadku, że sam plakat powinien stanowić samodzielny utwór (czyli posiadać indywidualny charakter i być przejawem działalności twórczej także po „wyjęciu” elementów, które stanowią cytat)

3. zakres przytoczenia cytatu powinien być uzasadniony w/w celami cytatu, czyli w szczególności wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna, w związku z tym istotny jest również kontekst i wydźwięk takiego plakatu

4. z uwzględnieniem istniejących możliwości - oznaczenie imieniem i nazwiskiem twórcy (autora cytatu) oraz wskazanie źródła 

Wobec tego, jeżeli plakat będzie składał się wyłącznie z cytatów to trudno tutaj mówić o tym, że będzie on utworem samoistnym. Wkład twórczy osoby, która stworzy plakat powinien być niewątpliwy. 

W niniejszym przypadku warto też wziąć pod uwagę inny przepis ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a dokładniej art. 21[1]: 

Wolno korzystać z utworów na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury, w zakresie uzasadnionym prawami tych gatunków twórczości.

W przypadku wyżej powołanego przepisu, nie muszą już zaistnieć takie przesłanki, jak ta, żeby np. parodia stanowiła sama w sobie utwór w rozumieniu art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Powyższe rozważania mają zastosowanie odpowiednio do wypowiedzi (wpisów) w mediach społecznościowych. Przy czym w przypadku np. portali społecznościowych nie należy zapominać, że dodatkowo należy zwracać uwagę na obowiązujące regulaminy. Przed rozpoczęciem korzystania z danego portalu społecznościowego/serwisu wyrażamy przecież zgodę na warunki w nich określone. W regulaminach tych mogą być dodatkowe postanowienia regulujące właśnie kwestię wykorzystywania zamieszczanych materiałów, w tym postów. 

Regulamin Twittera wskazuje zaś, że każdy jego użytkownik udziela licencji pozwalającej na kopiowanie i redystrybucję twittów. Należy jednak czynić to z poszanowaniem autorskich praw osobistych autorów – co za tym idzie powinno się oznaczyć ich autorstwo, w innym wypadku dojdzie do naruszenia ich praw.

Przez długi czas projektowałam razem z moim kolegą w ramach naszego dwuosobowego studio. Z różnych przyczyn jednak niedawno je zamknęliśmy. Naszym znakiem rozpoznawczym był charakterystyczny styl graficzny. Czy nadal mogę się nim posługiwać bez zgody kolegi?

ODPOWIEDŹ

Generalnie, zasadą w prawie autorskim jest to, że styl czy maniera twórcza nie są chronione prawem autorskim. Podobnie również jak metody i zasady działania czy też idee albo koncepcje. Przedmiotem prawa autorskiego jest tylko forma wyrażenia. Jeżeli więc ten styl graficzny miał swoje konkretne przedstawienie czy zobrazowanie w postaci np. powtarzającego się kształtu przypominającego koronę, to już powielanie tego konkretnego kształtu będzie wchodziło w zakres regulacji prawnoautorskich. 

Na marginesie można tylko wspomnieć, że jeżeli przy opracowaniu tego charakterystycznego kształtu brała udział tylko jedna osoba ze wspomnianego studio, sytuacja jest w miarę prosta. Jednak jeśli pracowała nad nim więcej niż jedna osoba, dodatkowo będziemy mieli do czynienia z utworem współautorskim. A korzystanie i rozporządzanie utworami współautorskimi nie jest takie proste, ponieważ m.in. do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców.

O ile jednak odnośnie stylu i prawa autorskiego możemy powiedzieć, że sytuacja jest w miarę prosta, to nie zapominajmy, że nie tylko prawo autorskie reguluje twórczość. Otóż okazuje się, że dobra osobiste to nie tylko renoma, godność czy prywatność. Dobra osobiste to również twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Zaś z tytułu naruszenia dóbr osobistych kodeks cywilny przewiduje konkretne roszczenia. Kolega musiałby jednak wykazać, że tego typu działanie tj. posługiwanie się takim a nie innym stylem, jest bezprawne. Co może być utrudnione, o ile nie niemożliwe, do wykazania w stosunku do tworzenia w stylu, którego również jest się przecież twórcą.

Ile sekund muzyki lub filmu mogę wykorzystać w swoim video nieodpłatnie i bez zgody

pierwszego twórcy? Czy w ogóle istnieje taka możliwość?

ODPOWIEDŹ

Nie ma konkretnych zasad, które mówią, że w przypadku muzyki dozwolone jest zapożyczenie 7 taktów, a w przypadku filmu – 5 sekund. A jeżeli ktoś twierdzi, że jednak są takie reguły, to na pewno nie wynikają one z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Krótko mówiąc, prawo nie daje nam żadnego sekundowego miernika ani żadnych kryteriów ilościowych w tym zakresie.

Generalnie, jeżeli mówimy o zapożyczeniu „nieodpłatnym” i „bez zgody”, to szukamy podstawy korzystania w tzw. dozwolonym użytku. Jednak rodzajów dozwolonego użytku jest wiele. Może to być dozwolony użytek w postaci wolności panoramy (która pozwala nam na umieszczanie np. Pałacu Kultury i Nauki w filmie bez zgody władz) albo prawa przedruku (które pozwala na rozpowszechnianie w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji np. sprawozdań o aktualnych wydarzeniach). Jednym z dozwolony użytków jest również prawo cytatu, z którego właśnie wyrósł mit o dozwolonych prawem sekundach zapożyczeń. Prawo to mówi jednak ogólnie, że wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości. Z kolei pod pojęciem praw gatunku twórczości kryje się cała gama rodzajów dzieł, np. kolaż, sampling albo found footage film.

Ważne jest jednak to, że prawo autorskie nie narzuca ograniczeń, ile cudzego materiału możemy „zacytować” w naszym utworze. Sąd w jednym z wyroków stwierdził nawet, że nie można zgodzić się ze stwierdzeniem, że zapełnienie własnego utworu materiałem cudzego autorstwa – w ilości przekraczającej 1/3 czasu trwania filmu przesądza o tym, iż takie działanie nie mieści się w granicach dozwolonego cytatu.

Jeżeli więc nie wielkość cytatu jest wyznacznikiem legalności wykorzystywania cudzego dzieła, to co nim jest? Tutaj pozwolę sobie już tylko zacytować unijnego rzecznika generalnego (w dodatku naszego rodaka), który pod koniec tamtego roku sporządził opinię dot. samplingu dla Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej: „Cytat musi spełniać szereg przesłanek, aby mógł być zgodny z prawem, w szczególności musi on służyć do nawiązania określonego rodzaju dialogu z cytowanym dziełem, cytowany fragment powinien zostać włączony do cytującego go utworu bez przeinaczenia i wreszcie konieczne jest wskazanie źródła cytatu, łącznie z nazwiskiem autora.”