znajdź projektanta

LAWMORE x STGU




Otwieram własne studio, ale wciąż nie mam pomysłu na nazwę. Ostatnio jednak byłam w kinie na filmie, w którym bohaterka ma fikcyjne konto na Instagramie, którego nazwa jest świetna. Sprawdziłam w KRS i CEIDG i taka nazwa nie jest zarejestrowana. Czy w takim razie mogę ją wykorzystać? 

 

ODPOWIEDŹ

 

W przywołanej sytuacji nie należy ograniczać się jedynie do poszukiwań w wyszukiwarkach KRS czy CEIDG. Abstrahując od ww. pytania, pamiętajmy, że nie można zapominać, że oznaczenie przedsiębiorstwa może zostać zastrzeżona również jako znak towarowy, może również być sformułowaniem powszechnie używanym w obrocie. W tym ostatnim wypadku wykorzystanie danego oznaczenia może zostać uznane za podszywanie się pod dany podmiot, co stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, zaś w przypadku znaku towarowego – naruszeniem udzielonego prawa ochronnego. 






Zainspirowały mnie pewne ilustracje do książki dla dzieci. Mam świetny pomysł na to, by bazując na nich, stworzyć swoje i nadać im nowy sens w wydaniu dla dorosłych. Czy mogę posłużyć się tymi ilustracjami?

 

ODPOWIEDŹ

 

W tym przypadku najistotniejsze jest ustalenie, czy powstałe ilustracje będą opracowaniami, czyli utworami zależnymi, czy jednak będą utworami inspirowanymi. 

 

Warto wyjść od określenia, czym jest w ogóle utwór zależny. Mianowicie jest to „opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja”. Od razu ustalmy też sobie, że rozporządzanie i korzystanie z takiego utworu będą wymagało zezwolenia twórcy utworu pierwotnego, w tym wypadku twórcy pierwotnych ilustracji.  

 

Jednocześnie prawo autorskie mówi: „Za opracowanie (tj. za utwór zależny) nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.” Z kolei rozporządzanie i korzystanie z takiego utworu nie wymagają zgody twórcy pierwotnych ilustracji.

 

Dlatego też każdorazowo niezbędna będzie analiza pozwalająca na ustalenie czy mamy do czynienia z utworem zależnym czy utworem inspirowanym.

 

W orzecznictwie przykładowo wskazuje się, że: 

  • Za zasadnicze kryterium odróżniające utwór inspirowany od utworu zależnego, będącego opracowaniem, przyjmuje się takie twórcze zmodyfikowanie elementów dzieła inspirującego, że o charakterze dzieła inspirowanego decydują już jego własne, indywidualne elementy, a nie elementy przejęte. 

  • Z istoty plagiatu wynika, że dochodzi do niego wówczas, gdy następuje wykorzystanie elementów cudzego utworu w takim stopniu, iż brak jest twórczej działalności plagiatora i jego utwór nie nosi cech oryginalności.

 

Za stworzenie utworu inspirowanego uważa się również sytuację, kiedy zapożyczamy jedynie od kogoś styl, koncepcję czy pomysł na to, w jaki sposób wykonać ilustrację. Nie będzie również utworem zależnym wykonanie opracowania elementów będących w cudzej ilustracji, ale jednocześnie należących też do domeny publicznej np. postaci wielkiej małpy, tj. King Konga. 

 

Należy jednak mieć na uwadze, że w praktyce dokonywanie analizy w powyższym zakresie, tj. ustalanie granicy pomiędzy utworem zależnym a utworem inspirowanym, może wymagać wiedzy specjalistycznej, i to nie prawniczej, ale z zakresu sztuki i ilustracji. Każdorazowo warto zachować ostrożność, tak aby nie zostać oskarżonym o plagiat. 






Chciałbym stworzyć serię plakatów o naturze politycznej, które zawierałyby wypowiedzi różnych osób z Twittera. Oczywiście zasłoniłbym nicki, imiona i nazwiska (wiadomo, RODO). Czy muszę dodatkowo pisać do cytowanych i prosić ich o zgodę? Czy wpisy w mediach społecznościowych są chronione prawem autorskim?


ODPOWIEDŹ


Zgodnie z pytaniem, w pierwszej kolejności należy ocenić, czy dana wypowiedź będzie utworem w rozumieniu ustawy, a co za tym idzie czy podlega ochronie prawnoautorskiej. W tym celu każdorazowo oceniane będzie, czy dane zdanie lub zdania mają w ogóle twórczy, oryginalny i indywidualny charakter. W niektórych przypadkach dana wypowiedź może mieć charakter na tyle ogólny, że może być uznana tylko nośnikiem idei. Tak jak to było, w przypadku sporu pomiędzy Juliuszem Machulskim a RMF FM stwierdził, że tekst: „Ciemność. Widzę ciemność. Ciemność widzę” (pochodzący z filmu „Seksmisja”), nie jest objęty ochroną prawnoautorską. 


Jeżeli jednak daną wypowiedź możemy zakwalifikować już jako utwór, w dalszej kolejności należy odwołać się do tzw. prawa cytatu (art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych):

Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.


Jakie więc przesłanki należy zatem spełnić, żeby móc skorzystać z prawa cytatu? 

  1. materia, na której pracujemy, musi stanowić utwór

  2. nasz utwór, w którym wykorzystano określony cytat powinien tworzyć samoistną całość - to oznaczy w przywołanym przypadku, że sam plakat powinien stanowić samodzielny utwór (czyli posiadać indywidualny charakter i być przejawem działalności twórczej także po „wyjęciu” elementów, które stanowią cytat)

  3. zakres przytoczenia cytatu powinien być uzasadniony w/w celami cytatu, czyli w szczególności wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna, w związku z tym istotny jest również kontekst i wydźwięk takiego plakatu

  4. z uwzględnieniem istniejących możliwości - oznaczenie imieniem i nazwiskiem twórcy (autora cytatu) oraz wskazanie źródła 

Wobec tego, jeżeli plakat będzie składał się wyłącznie z cytatów to trudno tutaj mówić o tym, że będzie on utworem samoistnym. Wkład twórczy osoby, która stworzy plakat powinien być niewątpliwy. 


W niniejszym przypadku warto też wziąć pod uwagę inny przepis ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a dokładniej art. 21[1]: 


Wolno korzystać z utworów na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury, w zakresie uzasadnionym prawami tych gatunków twórczości.


W przypadku wyżej powołanego przepisu, nie muszą już zaistnieć takie przesłanki, jak ta, żeby np. parodia stanowiła sama w sobie utwór w rozumieniu art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.


Powyższe rozważania mają zastosowanie odpowiednio do wypowiedzi (wpisów) w mediach społecznościowych. Przy czym w przypadku np. portali społecznościowych nie należy zapominać, że dodatkowo należy zwracać uwagę na obowiązujące regulaminy. Przed rozpoczęciem korzystania z danego portalu społecznościowego/serwisu wyrażamy przecież zgodę na warunki w nich określone. W regulaminach tych mogą być dodatkowe postanowienia regulujące właśnie kwestię wykorzystywania zamieszczanych materiałów, w tym postów. 


Regulamin Twittera wskazuje zaś, że każdy jego użytkownik udziela licencji pozwalającej na kopiowanie i redystrybucję twittów. Należy jednak czynić to z poszanowaniem autorskich praw osobistych autorów – co za tym idzie powinno się oznaczyć ich autorstwo, w innym wypadku dojdzie do naruszenia ich praw.






Przez długi czas projektowałam razem z moim kolegą w ramach naszego dwuosobowego studio. Z różnych przyczyn jednak niedawno je zamknęliśmy. Naszym znakiem rozpoznawczym był charakterystyczny styl graficzny. Czy nadal mogę się nim posługiwać bez zgody kolegi?


ODPOWIEDŹ


Generalnie, zasadą w prawie autorskim jest to, że styl czy maniera twórcza nie są chronione prawem autorskim. Podobnie również jak metody i zasady działania czy też idee albo koncepcje. Przedmiotem prawa autorskiego jest tylko forma wyrażenia. Jeżeli więc ten styl graficzny miał swoje konkretne przedstawienie czy zobrazowanie w postaci np. powtarzającego się kształtu przypominającego koronę, to już powielanie tego konkretnego kształtu będzie wchodziło w zakres regulacji prawnoautorskich. 


Na marginesie można tylko wspomnieć, że jeżeli przy opracowaniu tego charakterystycznego kształtu brała udział tylko jedna osoba ze wspomnianego studio, sytuacja jest w miarę prosta. Jednak jeśli pracowała nad nim więcej niż jedna osoba, dodatkowo będziemy mieli do czynienia z utworem współautorskim. A korzystanie i rozporządzanie utworami współautorskimi nie jest takie proste, ponieważ m.in. do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców.


O ile jednak odnośnie stylu i prawa autorskiego możemy powiedzieć, że sytuacja jest w miarę prosta, to nie zapominajmy, że nie tylko prawo autorskie reguluje twórczość. Otóż okazuje się, że dobra osobiste to nie tylko renoma, godność czy prywatność. Dobra osobiste to również twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Zaś z tytułu naruszenia dóbr osobistych kodeks cywilny przewiduje konkretne roszczenia. Kolega musiałby jednak wykazać, że tego typu działanie tj. posługiwanie się takim a nie innym stylem, jest bezprawne. Co może być utrudnione, o ile nie niemożliwe, do wykazania w stosunku do tworzenia w stylu, którego również jest się przecież twórcą.






Ile sekund muzyki lub filmu mogę wykorzystać w swoim video nieodpłatnie i bez zgody

pierwszego twórcy? Czy w ogóle istnieje taka możliwość?


ODPOWIEDŹ


Nie ma konkretnych zasad, które mówią, że w przypadku muzyki dozwolone jest zapożyczenie 7 taktów, a w przypadku filmu – 5 sekund. A jeżeli ktoś twierdzi, że jednak są takie reguły, to na pewno nie wynikają one z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Krótko mówiąc, prawo nie daje nam żadnego sekundowego miernika ani żadnych kryteriów ilościowych w tym zakresie.


Generalnie, jeżeli mówimy o zapożyczeniu „nieodpłatnym” i „bez zgody”, to szukamy podstawy korzystania w tzw. dozwolonym użytku. Jednak rodzajów dozwolonego użytku jest wiele. Może to być dozwolony użytek w postaci wolności panoramy (która pozwala nam na umieszczanie np. Pałacu Kultury i Nauki w filmie bez zgody władz) albo prawa przedruku (które pozwala na rozpowszechnianie w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji np. sprawozdań o aktualnych wydarzeniach). Jednym z dozwolony użytków jest również prawo cytatu, z którego właśnie wyrósł mit o dozwolonych prawem sekundach zapożyczeń. Prawo to mówi jednak ogólnie, że wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości. Z kolei pod pojęciem praw gatunku twórczości kryje się cała gama rodzajów dzieł, np. kolaż, sampling albo found footage film.


Ważne jest jednak to, że prawo autorskie nie narzuca ograniczeń, ile cudzego materiału możemy „zacytować” w naszym utworze. Sąd w jednym z wyroków stwierdził nawet, że nie można zgodzić się ze stwierdzeniem, że zapełnienie własnego utworu materiałem cudzego autorstwa – w ilości przekraczającej 1/3 czasu trwania filmu przesądza o tym, iż takie działanie nie mieści się w granicach dozwolonego cytatu.


Jeżeli więc nie wielkość cytatu jest wyznacznikiem legalności wykorzystywania cudzego dzieła, to co nim jest? Tutaj pozwolę sobie już tylko zacytować unijnego rzecznika generalnego (w dodatku naszego rodaka), który pod koniec tamtego roku sporządził opinię dot. samplingu dla Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej: „Cytat musi spełniać szereg przesłanek, aby mógł być zgodny z prawem, w szczególności musi on służyć do nawiązania określonego rodzaju dialogu z cytowanym dziełem, cytowany fragment powinien zostać włączony do cytującego go utworu bez przeinaczenia i wreszcie konieczne jest wskazanie źródła cytatu, łącznie z nazwiskiem autora.”






Zaprojektowałam serię plakatów na festiwal filmowy. Zaakceptowali mój projekt i zapłacili mi wynagrodzenie. Niedawno zostały opublikowane, wiszą też na słupach ogłoszeniowych. Proporcje oraz kolorystyka zostały zmienione i w konsekwencji dalece odbiegają od przygotowanych przez mnie projektów. Nie pytali mnie o zgodę, czy w związku z tym mogę żądać odszkodowania?


ODPOWIEDŹ


W tym przypadku należy przypomnieć sobie dwie podstawowe zasady:

1. zasada: rozporządzanie i korzystanie z opracowania (czyli z przeróbki czy modyfikacji jakiegoś utworu) zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne).

2. zasada: twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych.


Ogólnie więc mówiąc, nawet jeżeli autor przeniesie w całości majątkowe prawa autorskie do dzieła, ale w umowie nie udzieli zezwolenia na wykonywanie prawa zależnego, to nabywca dzieła nie może korzystać z przeróbek tego dzieła. Z kolei z pytania wynika, jakby między autorką a zamawiającym w ogóle nie doszło do zawarcia umowy. Gdyby jednak taka umowa została podpisana, w pierwszej kolejności należałoby sprawdzić, czy reguluje ona w jakikolwiek sposób prawa zależne.


Jeżeli takiej umowy nie było albo dotyczyła ona tylko przeniesienia majątkowych praw autorskich do utworu pierwotnego, możemy mówić o naruszeniu praw autorskich autorki. Dodatkowo doszło tutaj też zapewne do naruszenia osobistych praw autorskich, które chronią nienaruszalność treści i formy utworu oraz jego rzetelne wykorzystanie. Tak więc w grę wchodzą takie roszczenia jak roszczenie o zaniechanie naruszeń, usunięcie skutków naruszenia oraz zapłatę.






Chcę wykorzystać „Damę z łasiczką” do plakatu reklamującego piwo. Od kogo mogę uzyskać na to zgodę?


ODPOWIEDŹ


Od nikogo. Generalnie zasadą jest, iż opracowania czy przeróbki cudzych utworów wymagają zgody właściciela praw autorskich lub praw zależnych. Z kolei Dama z łasiczką (czy też Portret damy z gronostajem) nie podlega pod prawa autorskie. Obraz ten jest w tzw. domenie publicznej. Domena publiczna jest określeniem na zbiór dzieł (mówiąc bardzo ogólnie), co do których prawa autorskie nigdy nie powstały lub do których prawa autorskie wygasły1. Odnośnie Damy z łasiczką mamy do czynienia z pierwszym przypadkiem.


Swego czasu Fundacja XX Czartoryskich próbowała zarejestrować dwa znaki towarowe - znak słowny „Dama z gronostajem” oraz znak graficzny przedstawiający ten obraz, jednak żadne z tych zgłoszeń nie zakończyło się sukcesem. Pod tym kątem również więc nie zachodzi żądna obawa.


1 Uwaga! Nie mylić z dziełami anonimowymi. To, że dzieło jest anonimowe nie oznacza, że jest w domenie publicznej.





Dostałam propozycję pracy dla agencji reklamowej. Będę jednak też nadal tworzyła jako freelancer. Czy mogę wykorzystywać przygotowane dla agencji materiały w moim portfolio?


ODPOWIEDŹ


Podstawowa kwestia, którą na wstępie należy wziąć pod uwagę to to, czy będzie to umowa o pracę (tak jak wskazywałoby literalne brzmienie pytania) czy inna umowa cywilnoprawna (np. zlecenie czy umowa b2b)? Przy umowie o pracę, mamy dość prostą sytuację, ponieważ jest to jedyna umowa, która ustawowo przenosi w całości majątkowe prawa autorskie na kontrahenta tj. pracodawcę1. Co za tym idzie, w umowie tej może nie być nawet słowa o majątkowych prawach autorskich, a i tak dojdzie do ich przeniesienia. We wszystkich innych umowach, przeniesienie zależy od tego, co ustalą i rozpiszą w takiej umowie strony. Załóżmy jednak, że umowa w tym przypadku stanowiłaby o przeniesieniu majątkowych praw autorskich na wszystkich znanych w dniu podpisania kontraktu polach eksploatacji (co w dzisiejszych czasach jest zazwyczaj standardem).


W takich sytuacjach jak powyżej, jednym z pól eksploatacji, na których następowałoby przeniesienie, byłaby również publikacja w Internecie. Zaś na tym zazwyczaj polega portfolio – na publikacji w Internecie, prawda? Czyli autor, przenosząc prawa do utworu na takim polu eksploatacji, nie może już dysponować swoim dziełem w tym zakresie. Mówiąc bardziej kolokwialnie, jeżeli przenoszę na inną osobę własność czegoś, to nie mogę rościć sobie potem prawa do używanie tego.


Można jednak spotkać się z poglądem, że umieszczanie w portfolio swoich prac to wykonywanie osobistych praw autorskich2. Jest to jednak według mnie dyskusyjne stanowisko. Autorskie prawa osobiste chronią „więź” twórcy z utworem. Przedmiotem ich ochrony jest autorstwo utworu czy też jego integralność albo nadzór nad sposobem korzystania z utworu. Ogólnie mówiąc, nie pozwalają na to, aby doszło do „zakłamania” utworu. Portfolio zaś ma funkcję reklamową. Krótko mówiąc, cele autorskich praw osobistych i portfolio są różne.


Nie pozostawiałabym więc tej kwestii wątpliwej regulacji osobistych praw autorskich, i to jeszcze w świetle faktu, że autor nie ma już majątkowych prawa autorskich do publikacji dzieła w Internecie. Jest za to jedno proste rozwiązanie – możemy wpisać taką oto klauzulę do umowy:


„Zamawiający wyraża nieograniczoną terytorialnie i czasowo zgodę na wykorzystanie przez Wykonawcę materiałów przygotowanych przez niego w ramach Umowy do celów promocyjnych Wykonawcy, w szczególności w internetowym portfolio Wykonawcy.”


Mając ją w umowie, wszelkie powyższe wątpliwości pozostaną już tylko teoretycznymi dywagacjami.

1 Oczywiście jest to przeniesienie ograniczone twórczych rezultatów naszych obowiązków pracowniczych. Jeżeli jesteśmy zatrudnieni jako scenograf, a w godzinach pracy zdarzy nam się robić zdjęcia z realizacji scenografii, to pracodawcy nie przysługują prawa do tych zdjęć.

2 W poprzednim akapicie pisaliśmy o przeniesieniu majątkowych praw autorskich. W przeciwieństwie do nic, osobistych praw autorskich nie można przenieść na kontrahenta ani się ich np. zrzec.


Jeżeli masz dodatkowe pytania, pisz na: aleksandra.maciejewicz@lawmore.pl






^ Wróć na górę